Эміграцыя і кіно: як беларуская каларыстка заваявала міжнароднае прызнанне

Дзіўная асаблівасць эмігрантаў з Беларусі — іх непрыкметная прысутнасць нават там, дзе зусім не чакаеш з імі сустрэчы.

Напрыклад, у праграме 81-га Венецыянскага кінафестывалю, што нядаўна завяршыўся, не было фільмаў, знятых нашымі суайчыннікамі. Аднак беларусы ўсё ж бралі ўдзел у стварэнні замежнага кіно.

Журналіст Еўрарадыё пазнаёміўся на міжнародным кінафоруме з Алісай Сыракваш — прафесійнай відэакаларысткай, якая дваццаць гадоў таму эмігравала з Беларусі ў Францыю. Акрамя таго, дзяўчына займаецца палітычным актывізмам — з'яўляецца прэзідэнткай асацыяцыі "Communauté des Belarusses à Paris", а таксама прадстаўляе Народную амбасаду ў Францыі і ўдзельнічае ў французскай асацыяцыі "Новыя дысідэнты" ("Les Nouveaux Dissidents"), якая займаецца падтрымкай дысідэнтаў свету.

Мы з ёй пагаварылі пра працу, жыццё за мяжой і сувязь з Беларуссю.

"ЕГУ па факце быў політэхнічнай школай па ўзроўні ведаў"

— Фільм "Поль і Палет прымаюць ванну", над якім ты працавала, атрымаў прыз глядацкіх сімпатый Тыдня крытыкі Біенале.  Раскажы, як прайшла прэм'ера, як рэагавалі гледачы? І якой аказалася паездка на кінафестываль у якасці члена каманды фільма?

— Гэта французская камедыя пра маладога амерыканца ў Парыжы, які сустракае дзяўчыну з хваравітай цікаўнасцю да цёмнага боку гісторыі горада. Гэта трэці поўнаметражны фільм, для якога я зрабіла каларыстыку. У яго была абавязковая прэм'ера ў Венецыі з удзелам творчай каманды, гэта было адна з умоў фестывалю.

Мы вельмі перажывалі і нерваваліся перад прэм'ерай, таму што гэта дэбют для рэжысёра, да гэтага ён здымаў кароткаметражныя і сярэднеметражныя фільмы. Таму калі фільм паказалі і мы пачулі, як людзі рэагуюць на яго, у тым ліку ў тых момантах, дзе аўтар разлічваў на іх рэакцыю, у нас ва ўсіх упаў камень з душы. Было пачуццё, што ў зале была абсалютная залучанасць ў прагляд, і калі фільм скончыўся, людзі ўсталі і пляскалі стоячы.

Мы амаль атрымалі "Квір-льва" Тыдня крытыкі, але прыз глядацкіх сімпатый — таксама някепска. Гэта быў неверагодны момант. Я не ведаю, як гэта апісаць, такое перажыванне раз у жыцці здараецца, тым больш у каларыста, які працуе над фільмам, але не суправаджае яго на такіх падзеях. А тут пашанцавала прыехаць і ўбачыць нараджэнне фільма ўжывую.  

— Як доўга ты працуеш каларыстам?

— Прыкладна 15 гадоў. На самой справе ў мяне кірунак прафесіі не кінематаграфічны, а рэкламны. Так ужо склалася. У Францыі гэтыя дзве сферы — кіно і рэклама — падзеленыя паміж сабой. Не магу сказаць, чаму так. Напэўна, пытанне ў тым, каму аддаюць перавагу рэжысёры ў працы. 

Таму гэта, па сутнасці, першы вялікі праект, над якім я працавала. Былі яшчэ серыялы і тэлефільмы, але гэта крыху іншае.  

— Гэта не ўсім зразумелая прафесія. З чаго складаецца праца каларыста? Чым важнае тваё рамяство?

— Так, каларыстыка не ўсім вядомая. Людзі ведаюць пра мантаж відэа і гуку, стварэнне спецэфектаў. А каларыстыка ідзе пасля мантажу, перад стварэннем спецэфектаў. Праца адбываецца на аснове рабочага матэрыялу, калі карцінка атрымліваецца шэрая, без кантрасных колераў і фільтраў.

Мы працуем з ёй, каб ўвасобіць задумку аператара і рэжысёра: дадаем неабходныя адценні колераў, ствараем патрэбны кантраст, выраўноўваем экспазіцыю кадра па святле і яго тэмпературы і іншыя моманты.

Здаецца, што нічога значнага не адбываецца, але на самой справе каларыстыка задае правільны настрой, робіць малюнак атмасфернейшым і больш кінематаграфічным.

Без яе магія кіно не працуе. Да прыкладу, ёсць такое паняцце, як matching, калі мы ствараем пераход ад вельмі светлых да вельмі цёмных кадраў, каб глядач не адчуў шок.  

Таксама мы выконваем лічбавую палітру кадра, задаючы тон і настрой фільму. Напрыклад, калі дзеянне адбываецца ў пустыні, карцінка будзе з аранжавым або жоўтым адценнем. Калі ўзімку — цёмна-сіняй.

Усё гэта вельмі важна, каб перадаць аўтарскую ідэю, каб яна ўспрымалася арганічна і непарыўна. Працуем з эмацыйным насычэннем фільма праз колер.

— Наколькі твая прафесія запатрабаваная ва ўмовах французскага і глабальна еўрапейскага рынку?

— Калі я пераязджала ў Францыю, у мяне было тры курсы ЕГУ па спецыяльнасці "культуралогія". На той момант ВНУ знаходзілася ў Мінску, яе закрылі, і я якраз з'ехала.  

Я не захацела пайсці ва ўніверсітэт у Францыі (гаворка пра Страсбургскі ўніверсітэт — Еўрарадыё), каб скончыць адукацыю. Кажучы мякка, гэта было не тое, чаго я чакала. Таму што ЕГУ па факце быў політэхнічнай школай па ўзроўні ведаў, а я трапіла ў сапраўдны ўніверсітэт. І я была не гатовая да такога разрыву, плюс трэба было зарабляць грошы.

У ЕГУ я хадзіла на курсы па асновах мантажу і здымак — як мантаваць і здымаць фільмы. Я пайшла на стажыроўку на студэнцкае тэлебачанне ў Страсбургу, пасля чаго перайшла на рэгіянальнае тэлебачанне, працавала як аператар і мантажор да яго закрыцця. А потым пераехала ў Парыж, дзе, маючы толькі навыкі і не маючы спецыяльнай адукацыі, было складана знайсці працу.

Я спачатку шмат падпрацоўвала на здымках канцэртаў і розных канферэнцый, пакуль не запісалася на навучальную праграму па працы з відэа і відэасігналам. Там нас вучылі рыхтаваць праграмы для выпуску на тэлебачанні.

Дзякуючы гэтаму я змагла ўладкавацца асістэнтам каларыста. Гэта было ў 2009 годзе. На той момант гэта была закрытая і складаная па даступнасці прафесія, таму што абсталяванне, на якім мы працавалі, каштавала каля мільёна еўра. Самому працаваць на ім было навучыцца немагчыма.  

Трэба было прыходзіць за гадзіну да пачатку працы, падрыхтоўваць сеанс і потым дапамагаць каларысту з лічбавай версіяй відэа.

Цяпер гэты занятак дэмакратызаваўся праз праграму DaVinci, канкурэнцыя тут вялікая. Але пры гэтым вырасла колькасць відэапрадукцыі, у дзясяткі разоў. Працы на самой справе хапае, недастачы ў ёй няма.

"Першыя два-тры гады пасля ад'езду вельмі баліць сэрца"

— Ты родам з Беларусі, але жывеш цяпер у Францыі. Як гэта адбылося?

— Я з'ехала з Беларусі ў 2004 годзе, калі пачаўся пераслед мяне з боку ўладаў. Яно было не такога маштабу, як сённяшнія рэпрэсіі, якія пачаліся з 2020 года, але ціск быў.

Я ўдзельнічала спачатку як валанцёр штаба Ганчарыка, потым як незалежны назіральнік на выбарах 2001 года. І ў апошні дзень папярэдняга галасавання выявіла ўкід бюлетэняў — урна была запячатаная не так, як увечары, на што я звярнула ўвагу і склала пратакол.

Гэта была ўнікальная сітуацыя з вышыні сённяшніх падзей, калі сябры камісіі былі згодныя, што скрыня сапраўды была ўскрытая, і падпісалі пратакол. І, наколькі я разумею, справа дайшла да суда.

І пасля гэтага пачаўся ціск праз мой універсітэт, мяне шукалі. Я не жыла ў той момант дома. Некалькі гадоў я жыла на розных кватэрах, а ў 2004 годзе, нягледзячы на тое, што да таго часу я ўжо была прапісаная не ў Мінску, мне ўдалося трапіць на рэферэндум і прагаласаваць супраць зменаў у Канстытуцыю. Для мяне стала відавочна, што справы будуць ісці ўсё горш — і я прыняла рашэнне з'ехаць з краіны, каб працягнуць нармальнае жыццё.

Мне тады быў 21 год, я разумела, што маіх сіл не хопіць, а ў турму ісці была не гатовая. Я спачатку з'ехала ў ЗША праз Францыю, а потым вярнулася ў Францыю, таму што ў Страсбургу пачалося маё першае каханне з беларускім студэнтам.

— Ты ўжо 20 гадоў у эміграцыі. Ці існуе беларуская дыяспара ў Францыі? І хто гэтыя людзі?

— Так, у лістападзе якраз споўніцца 20-гадовы юбілей, як я знаходжуся ў эміграцыі.

Я падтрымліваю сувязь з Беларуссю. Першыя два-тры гады пасля ад'езду вельмі баліць сэрца, настальгія жудасная, потым паступова пачынаеш ўключацца ў жыццё.

У мяне на момант ад'езду шмат сяброў засталося ў Беларусі, потым паціху пачаўся і іх ад'езд у іншыя краіны. Цяпер яны жывуць па ўсім свеце.

Але за працэсамі, якія адбываюцца ў Беларусі, я заўсёды вельмі ўважліва сачыла. У 2006 годзе мы з былымі студэнтамі ЕГУ ў Страсбургу арганізавалі пікет перад Еўрапарламентам з-за выбараў у Беларусі.

Потым, у 2011-м, я актыўна ўключылася ў падтрымку звонку, па міграцыйных пытаннях. І ў Парыжы, і ў Бруселі атрымалася арганізаваць міжнародны пікет перад Еўрапарламентам, калі там разглядалася пытанне санкцый супраць Беларусі. Туды прыехалі беларусы амаль з усёй Еўропы, каб паўплываць на прыняцце рашэння.      

Потым у Беларусі наступіла адліга, як заўсёды, адносная. У 2015-м нічога не адбылося, а ўжо 2020-ы стаў сюрпрызам, як і для большасці людзей. У тым ліку для французскай дыяспары. Было як у песні: "Мы не знали друг друга до этого лета". Таму што да гэтага моманту на пікеты ў Парыжы прыходзіла 10-15 чалавек, а тады яны сталі прыходзіць сотнямі.

Аказалася, што ў Францыі актыўныя беларусы ёсць, але іх мала ў параўнанні з іншымі краінамі Еўропы: Польшчай, Літвой, Германіяй. А вось да Францыі беларусы не даязджаюць, не ведаю чаму. Таму нас прыкладна 15-20 тысяч прыкладна на ўсю краіну.  

Дыяспара ёсць, яна жыве ўласным жыццём, але ў вельмі многіх беларусаў, якіх я сустракаю, ёсць жаданне заставацца беларусамі, нягледзячы на ўсе магчымасці інтэграцыі ў французскае грамадства. Ёсць жаданне падтрымліваць сувязь з Беларуссю і заставацца ўключанымі ў яе падзеі.

У нас звязаных з Беларуссю падзей было вельмі шмат у 2020-2021 гадах. Мы праводзілі фотавыставы, канцэрты, кінапаказы, іншыя мерапрыемствы.

У нас нават ёсць беларускамоўны святар і набажэнствы праходзяць на беларускай мове ва ўкраінскай царкве. І гэта адбываецца не толькі ў Парыжы, але і ў іншых гарадах: Леоне, Ансі, Страсбургу, Ніцы, Брэтані. Там праводзяцца свае мерапрыемствы, у залежнасці ад інтарэсаў.

Напрыклад, у Леоне праводзяць канцэрты, а ў Ансі — фестываль рэгіянальных культур, куды з 2020 года таксама прыязджаюць беларусы, прывозяць нацыянальныя касцюмы.    

Усё больш ажывілася ў апошнія чатыры гады, калі прыйшло разуменне, што ў нас уласная ідэнтычнасць. Без фанатызму, але з разуменнем менталітэту і сваёй культуры.  

Самі французы пра Беларусь мала што ведаюць. Пасля 2020 года сітуацыя стала крыху лепшай, але ненашмат. У многіх застаецца асацыяцыя з Расіяй і яе культурай. А мы працягваем даводзіць, што ў нас культуры розныя, у нас свой шлях — і паглядзіце, якія мы выдатныя. 

— Раскажы пра свой эмігранцкі вопыт, якім ён аказаўся?

— Шлях эмігранта напраўду досыць складаны. Не ведаю, адкуль узялося адчуванне, што за мяжой будзе лягчэй, нейкае райскае жыццё пачнецца.

Ты прыязджаеш у краіну, дзе не ведаеш толкам культуры і мовы, у цябе няма ніякіх сувязяў: ні прафесійных, ні сяброўскіх. І ты апынаешся з усім гэтым сам-насам у асноўным. Камусьці шанцуе, калі ёсць у краіне прыбыцця сябры ці моцная дыяспара.

Але гэта таксама не заўсёды плюс. Каб нармальна жыць у новай краіне і пабудаваць новае жыццё, неабходна ведаць мясцовую мову і ёй карыстацца. А калі ёсць дыяспара, частка людзей нават не спрабуе навучыцца гэтаму, я шмат сустракала такіх выпадкаў. У такім выпадку нармальнай інтэграцыі не атрымліваецца, частка навакольнага рэальнасці для цябе проста недаступная.

І мая парада — вучыць мову краіны, у якой вы жывяце. У ступені, у якой гэта магчыма зрабіць, аддаваць гэтаму асноўны прыярытэт. Так, частка людзей працуе дыстанцыйна і выкарыстоўвае англійскую, рускую ці беларускую.

Але факт у тым, што мы не ведаем, калі вернемся ў Беларусь і ці вернемся наогул. Таму лепш рыхтавацца да поўнай інтэграцыі. Гэта заўсёды будзе ў плюс.

Я цяпер сябе адчуваю напалову беларускай і францужанкай. 20 гадоў жыцця ў краіне дае вынік. Мне падабаецца, што ў Францыі людзі крытычна ставяцца да ўрада, як яны ўключаныя ў палітычнае жыццё. Гэта было для мяне першым культурным шокам — бачыць маніфестацыі па тым ці іншым пытанні.

У Францыі ёсць рэальная сацыяльная падтрымка і медыцынскае страхаванне, але тут нельга сесці, атрымліваць грошы і нічога не рабіць. На грошы, якія выплачваюцца дзяржавай, можна закрываць мінімум патрэбаў, усё астатняе трэба зарабіць. Гэта не ідэальная краіна, але тут уважліва ставяцца да людзей, такое таксама магчыма.

— Чаго ты цяпер чакаеш ад будучыні?

— Я па натуры песіміст, таму чакаю горшага, такая ў мяне натура. У 2020-м годзе я дазволіла сабе думку, што, можа быць, я змагу вярнуцца ў Беларусь. Я памятаю, што расплакалася ад гэтай думкі.

Я сабе гэтым летам набіла татуіроўку — контур Беларусі. На плячах, ключыцы, руках — калі звесці іх на ўзроўні пупка, атрымаецца контур краіны. Што б ні адбылося, Беларусь застанецца са мной — гэта факт.

Цяпер у нас галоўная небяспека — што нас паглыне Расія. І яна як ніколі рэальная. Я вельмі спадзяюся, што гэтага не адбудзецца, але маральна рыхтуюся да таго, што давядзецца падтрымліваць Беларусь, як гэта было ў савецкі час і ў перыяд Расійскай імперыі. Калі людзі падтрымлівалі за мяжой сваю ідэнтычнасць, працягвалі яе захоўваць.

Шмат хто кажа, што ў 2020 годзе ў нас рэвалюцыя не атрымалася. Я хачу прывесці ў прыклад паўстанне Кастуся Каліноўскага. Там таксама як быццам не атрымалася. Але тое, што атрымалася — гэта заявіць, што беларусы існуюць. І дзякуючы гэтаму Беларусь існавала на працягу ўсіх гэтых дзесяцігоддзяў.

2020-ы год для мяне быў такім жа гістарычным момантам, які дапаможа нам захаваць краіну, што б ні здарылася. Я ў гэта веру, для мяне гэта застаецца абсалютнай праўдай. Пра гэта я думаю з аптымізмам. А як гэта адбудзецца геаграфічна і геапалітычна — вось тут ужо ніхто не ведае, на жаль.