Фота: Libertarian Girl/flickr.com
Замест змяненняў у Падатковы кодэкс, якія надоўга зрабілі б падатковае заканадаўства зручным і ліберальным, беларусы атрымалі чарговы (ужо 29-ы ў гэтым годзе) указ Аляксандра Лукашэнкі. Дакумент носіць кароткую і ёмістую назву "Аб падаткаабкладанні". Ён першапачаткова пазіцыянуецца як часовы і будзе дзейнічаць толькі ў 2018 годзе. А далей неабходнасць у ім адпадзе, бо з 1 студзеня 2019 года ўрад абяцае нам як мінімум на тры гады ўступіць у эру абноўленага падатковага кодэкса.
Чаму замест карэкціроўкі кодэкса падатковае заканадаўства ўсё ж такі падпіраюць указам? Пра што гэты дакумент? Ці сапраўды нас чакае трохгадовы мараторый на ўвядзенне новых падаткаў? Ці не састарэе ледзь прыняты падатковы кодэкс, калі ўлады наважацца на структурныя рэформы? Еўрарадыё абмеркавала гэтыя пытанні з эканамістам Леанідам Фрыдкіным.
Еўрарадыё: У чым у дадзеным выпадку розніца паміж указам і зменамі ў Падатковы кодэкс?
Леанід Фрыдкін: На мой погляд, няма ні адной лагічнай прычыны, па якой гэтыя папраўкі трэба было прымаць указам, а не ўносіць змены ў Падатковы кодэкс. Тым больш, што змест 29-га ўказа практычна цалкам паўтарае тыя нормы, якія планавалася ўнесці ў Падатковы кодэкс. Чыноўнікі патлумачылі такую перастаноўку тым, што ў сувязі з прыняццем Дэкрэта №7 [Аб развіцці прадпрымальніцтва] ёсць мноства падатковых змен, якія варта было б улічыць ў Падатковым кодэксе, але, паколькі ўлічыць іх не паспяваюць, папраўкі на 2018 год прымуць указам.
Для прадпрымальнікаў, дырэктараў і бухгалтараў прадпрыемстваў усё адно, утрымліваюцца папраўкі ва ўказе або ў законе. Аргумент пра тое, што ў Падатковы кодэкс і так ўнесена безліч зменаў. Мы да гэтага даўным-даўно прывыклі, і яшчэ адзін пакет паправак на гэтую звычку ўжо ніяк бы не паўплываў. На мой погляд, гэта проста яшчэ адзін ляп, які дапусцілі чыноўнікі.
Еўрарадыё: Але, у прынцыпе, ён ні на што не ўплывае?
Леанід Фрыдкін: Давайте для адказу на гэтае пытанне каротка прабяжымся па тэксце ўказу. Праіндэксаваныя стаўкі падатку на зямлю, адзінага падатку, які выплачваюць многія прадпрымальнікі, стаўкі акцызаў, вылікі па падаходным падатку і ліміты для прымянення спрошчанай сістэмы падаткаабкладання. Усё гэта зусім бязбольна кожны год рабілася выпраўленнямі ў Падатковым кодэксе, і ніхто ад гэтага не пакутаваў. Далей, даволі вялікі блок ва ўказе тычыцца змяненняў у ўліку сумавых і курсавых розніц, іх уніфікацыі з бухгалтарскім улікам. Гэта таксама было запланавана ў Падатковым кодэксе. І ні адно дзіця, ні адна жывёла не пацярпела б, калі б гэта было зроблена ў Падатковым кодэксе.
Яшчэ цэлы шэраг небалючых паправак таксама носіць цалкам тэхнічны характар. І адзін цікавы нюанс: увесь мінулы год нам абяцалі, што будзе адмененая адтэрміноўка выліку уваходнага падатку для імпарцёраў, а замест гэтага, каб кампенсаваць страты для бюджэту, усім давядзецца штомесяц выплачваць ПДВ. У выніку ўлады вырашылі не рабіць ні таго, ні іншага, і проста працягнулі на наступны год адтэрміноўку выліку. Атрымліваецца, што ўлады проста праволынілі бізнес лішні месяц, хоць калісьці асабіста Аляксандр Лукашэнка абяцаў нам, і гэта было запісана ў дырэктыве №4, што ўсе змены, якія істотна ўплываюць на гаспадарчую дзейнасць, будуць прымяняцца не пазней, чым за тры месяцы да таго, як яны набудуць моц.
Еўрарадыё: Указ №29 прыняты ў канцы студзеня. Гэта значыць, што амаль ўвесь студзень краіна як бы працавала па ім, не ведаючы яго зместу?
Леанід Фрыдкін: Не зусім так. Змест загаду ўсе сабе ўяўлялі, зыходзячы з яго праекта. Але ёсць рэчы, якія не робяцца па праектах! Для таго, каб правільна плаціць падаткі, трэба мець для гэтага выразныя прававыя падставы. Бухгалтар не можа працаваць на падставе чутак ці незацверджаных праектаў. Гэта значыць, на працягу месяца людзі жылі не па ўказе, а ў чаканні указа, у падвешаным стане. І гэта не красіць наш дзелавы клімат, як бы ўлады ні абяцалі яго удасканаліць і палепшыць.
Еўрарадыё: А што з мараторыем на ўвядзенне новых падаткаў, пра які кажуць ужо не першы год?
Леанід Фрыдкін: Указ сам па сабе — тэхнічны. Ён не ўводзіць новых падаткаў, але і не адмяняе старыя. Да таго ж, у гэтак званым мараторыі ёсць агаворка, што стаўкі дзеючых падаткаў будуць індэксавацца на ўзровень інфляцыі. Як раз гэта 29-ы ўказ і выконвае. А для таго, каб не ўводзіць новыя падаткі, патрабуецца палітычная воля. Але не толькі. Яшчэ трэба, каб выконваліся эканамічныя ўмовы.
Калі ў бюджэце будзе істотна не хапаць грошай (а такая пагроза ёсць заўсёды), то прыйдзецца сваё рашэнне аб мараторыі адклікаць. Або шукаць дадатковыя даходы бюджэту ў абыход мараторыя.
Але ёсць некалькі абставінаў. Па-першае, тое, што новыя падаткі ўводзіцца не будуць, гэта выдатна, але не так шмат людзей задаволеныя ўжо існуючымі падаткамі. А па-другое, у мінулым годзе дзяржава прадаставіла даволі шырокаму колу асоб шмат шчодрых ільгот, за якія камусьці прыйдзецца заплаціць. Даходы бюджэту за кошт гэтых ільгот могуць скараціцца, а выдаткі скарачацца не збіраюцца. Калі розніца не будзе забяспечаная за кошт знешняга гандлю, то давядзецца або займаць грошы ў сваіх або ў чужых, ці глядзець, што рабіць з падаткамі. Таму не трэба прыходзіць у эйфарыю ад мараторыя на падаткі.
Еўрарадыё: Дэкларуецца, што абноўлены Падатковы кодэкс павінен будзе прапрацаваць ў нязменным выглядзе як мінімум тры гады. Гэта значыць, што падаткі нельга будзе не толькі ўводзіць, але і адмяняць?
Леанід Фрыдкін: Адмаўляцца ад некаторых падаткаў таксама бывае балюча. Прыемна было б мець трохгадовую стабільнасць і ўпэўненасць, але гэта залежыць ад эканомікі краіны. Ёсць маса праблем, якія існуюць ва ўжыванні цяперашняга Падатковага кодэкса. Іх трэба будзе вырашыць у тым кодэксе, які мы збіраемся напісаць да 1 верасня. Я кажу "мы", таму што таксама ўваходжу ў рабочую групу па складанні гэтага Падатковага кодэкса. У мяне ёсць пэўнае ўяўленне пра тое, што павінна быць зробленае. Але я не ўпэўнены, што гэта ўсім спадабаецца і будзе рэалізаванае.
Еўрарадыё: Ці можа ў канцы гэтага года сітуацыя паўтарыцца? Змена Падатковага кодэкса зноў адкладаецца (напрыклад, зноў на адзін год), а ў канцы снежня або ў студзені (прама як цяпер) зноў прымаецца ўказ Лукашэнкі з патрэбнымі папраўкамі?
Леанід Фрыдкін: Я цалкам дапускаю такую магчымасць. Для таго, каб напісаць Падатковы кодэкс, які можа стабільна працаваць у бліжэйшыя тры гады, патрабуецца шмат часу і кансэнсус паміж усімі зацікаўленымі бакамі. А ў нас да 1 верасня засталося ўсяго 8 месяцаў. Зрабіць усё трэба вельмі якасна. Вядома, спадзяюся, што ўсе будуць з усіх сіл старацца. Але дамовіцца, якім павінен быць новы Падатковы кодэкс, будзе не так проста. Асабліва, улічваючы тое, што ўзгадненне некаторых менш важных дакументаў расцягваецца на паўгода.
Калі мы не будзем паспяваць з новым Падатковым кодэксам за адведзены тэрмін, я б аддаў перавагу, каб рашэнне пра яго было адкладзенае яшчэ на год, а не з'яўленне сырога дакумента, які змяшчае мноства невыразнасцяў і незразумеласцяў, ад якіх потым бухгалтары будуць выць ваўком. Дакумент такога ўзроўню і значэння ці павінен быць добрым, ці яго наогул не павінна быць.
Еўрарадыё: У ідэале, новы Падатковы кодэкс будзе без змен працаваць не менш трох гадоў. Ці значыць гэта, што беларуская эканоміка ўвесь гэты час не будзе мяняцца? І ці не можа абдыцца так, што выдатна напісаны дакумент састарэе, ледзь будучы прынятым, калі беларускія ўлады нарэшце вырашацца на структурныя рэформы ў эканоміцы?
Леанід Фрыдкін: Я ні разу не веру ў тое, што ў цяперашніх уладаў з'явіцца палітычная воля на структурныя рэформы, як я іх разумею. Таму не ўяўляю сабе ніякіх пераўтварэнняў такога гатунку. Хутчэй, можна дапусціць змены ў макраэканамічным асяроддзі ўнутры і звонку, якія прымусяць прымаць цалкам іншыя рашэнні. Але спачатку гэта будзе тычыцца іншых аспектаў, і толькі ў другую чаргу Падатковага кодэкса.
Цалкам магчыма, менавіта сітуацыя ў эканоміцы зменіцца так, што Падатковы кодэкс састарэе яшчэ да таго, як тыя, каму належыць па пасадзе, паспеюць адымаць яго да канца.