Вайсковец украінскіх узброеных сіл вядзе агонь, спрабуючы збіць меркаваны беспілотны лятальны апарат недалёка ад Данецка, Украіна, 11 красавіка 2021 года / Reuters
14 красавіка 2014 года ва Украіне пачалася антытэрарыстычная аперацыя, якая стала "гарачым" працягам расійска-ўкраінскай вайны ўжо пасля анексіі Крыма. За гэты час на Данбасе загінула больш за 13 тысяч чалавек, і дагэтуль не спыняюцца абстрэлы.
І вось пасля сямі гадоў гібрыднай вайны Украіна апынулася за крок ад поўнамаштабнага канфлікту, таму што ў канцы сакавіка 2021 года Расія дэманстратыўна перакінула да ўкраінскіх межаў беспрэцэдэнтную колькасць войскаў.
"Грамадскае" аналізуе, што адбылося за апошнія месяцы і як суседняя краіна дайшла да сітуацыі, калі кожны новы дзень рызыкуе стаць пачаткам вайны.
27 ліпеня 2020 года на Данбасе пачалося чарговае замірэнне, ці, як яшчэ кажуць, — рэжым спынення агню. Улічваючы, колькі такіх спроб ужо было, наўрад ці хтосьці меў сур'ёзныя надзеі, аднак у першыя месяцы сапраўды нешта змянілася — бакі амаль не стралялі, а ў прэзідэнта Зяленскага з'явілася нагода з гонарам гаварыць, што колькасць загінулых зменшылася ў дзесяць разоў.
Аднак спыненне агню хоць і найважнейшы, але толькі першы крок на шляху да ўрэгулявання канфлікту. Увесь гэты час Украіна і Расія вялі перамовы ў розных фарматах, але ў палітычнай плоскасці быў тупік. Таму ў новым годзе ўсё пачало вяртацца на кругі свая — баевікі павялічвалі колькасць абстрэлаў, а ахвяр сярод украінскіх вайскоўцаў станавілася ўсё больш.
На пасаду прэзідэнта Зяленскі ішоў з гучнымі абяцаннямі хутка спыніць вайну, але суровая рэальнасць напаткала шостага прэзідэнта, і ў нейкі момант ён, здаецца, страціў надзею на магчымасць дамовіцца з Крамлём, заключыць "вялікую здзелку" аб міры на Данбасе на больш ці менш прымальных умовах.
Гэта разуменне развязала Зяленскаму рукі — калі дамовіцца не атрымліваецца, то прычын "не раздражняць Крэмль" становіцца менш. І вось у пачатку лютага Савет нацбяспекі і абароны (СНБА) заблакаваў прарасійскія тэлеканалы (NewsOne, ZIK і "112 Украина"), а пасля гэтага — увёў санкцыі супраць кума Пуціна Віктара Медзведчука.
Далей — цікавей. У Медзведчука адбіраюць прыбытковы нафтаправод і праводзяць ператрусы ў яго арганізацыі "Украінскі выбар" па справе аб дзяржаўнай здрадзе.
Быць на грэбні патрыятычнай хвалі Зяленскаму, як выглядае, спадабалася, таму амаль кожнае пасяджэнне СНБА ператвараецца ў бітву за "дзяржаўныя інтарэсы" — ён змагаецца з варожай дэзынфармацыяй, Януковічам, Азаравым і менш статуснымі здраднікамі, пераследуе за "харкаўскія пагадненні", "вяртае" народу нетры і шмат чаго яшчэ.
Відавочна, адсутнасць прагрэсу ў перамовах з Крамлём — не адзіная прычына такой трансфармацыі Зяленскага. Але якой бы ні была яго матывацыя, менавіта ў перыяд актывізацыі барацьбы з прарасійскай пятай калонай сітуацыя на фронце абвастрылася, а Пуцін вырашыў павысіць стаўкі.
У прынцыпе, адным толькі гэтым імем можна растлумачыць такую маштабную эскалацыю, піша "Грамадскае", маўляў, ні адзін іншы чалавек у Расіі не можа аддаць загад перакінуць дзясяткі тысяч вайскоўцаў і вялікую колькасць тэхнікі да ўкраінскіх межаў.
У эскалацыі на Данбасе Масква звыкла абвінаваціла Кіеў, а баевікі падтакнулі гэтаму, сцвярджаючы, што "Украіна ідзе шляхам сілавога развязання канфлікту". Іх агрэсіўныя заявы актывізаваліся ў лютым — сакавіку: напрыклад, 3 сакавіка баевікі "ДНР" заявілі, што атрымалі дазвол на "папераджальны агонь" па пазіцыях УСУ.
На фоне гэтых абвінавачанняў у канцы сакавіка — пачатку красавіка пачынаюць з'яўляцца паведамленні аб эшалонах расійскага войска, якія рухаюцца да межаў Украіны і ў акупаваны Крым.
30 сакавіка галоўнакамандуючы УСУ Руслан Хамчак заявіў, што неўзабаве ля ўкраінскай мяжы і ў Крыме Расія збярэ да 25 батальённых тактычных груп — гэта ў дадатак да тых 28, якія ўжо размешчаны ў Крыме і на акупаванай частцы Данбаса.
У Зяленскага 12 красавіка заявілі, што побач з межамі Украіны РФ ужо засяродзіла больш за 40 тысяч вайскоўцаў, столькі ж — у акупаваным Крыме. І 50 тысяч з іх перакінулі нядаўна.
Дакладную колькасць перадыслакаванай тэхнікі і вайскоўцаў вызначыць вельмі цяжка, і ацэнкі пастаянна змяняюцца. Але як журналісты-расследавальнікі, так і заходнія партнёры адзначаюць: гэта самая маштабная з 2014 года канцэнтрацыя расійскіх войскаў на мяжы з Украінай.
Акрамя анексаванага Крыма, войскі дыслакаваныя ў Растоўскай вобласці — яна мяжуе з Данецкай і Луганскай абласцямі, у Бранскай — мяжуе з Чарнігаўскай і Сумскай, і Варонежскай — мяжуе з Луганскай. Там вайскоўцы разбіваюць палявыя лагеры.
Сацсеткі запоўнілі відэа, знятыя мясцовымі жыхарамі, на якіх відаць перадыслакацыя расійскай вайсковай тэхнікі да мяжы з Украінай. Вязуць танкі, бронетранспарцёры, артылерыю, ракетныя сістэмы і да таго падобнае.
У Варонеж нават прывезлі ракетныя комплексы "Іскандэр", якія могуць паражаць цэлі балістычнымі ракетамі. Менавіта пад Варонежам брытанскім журналістам удалося зняць лагер расійскіх войскаў.
Красамоўны факт: расійская армія вязе па чыгунцы так шмат тэхнікі, што мясцовым пастаўшчыкам сельгастэхнікі напярэдадні пасяўной проста не хапае чыгуначных платформаў, каб яе вывозіць, — гэтыя платформы забралі вайскоўцы.
Акрамя таго, Расія накіравала ў Чорнае мора тры дэсантныя караблі Балтыйскага флоту, магчыма, з дэсантнікамі і тэхнікай на борце. Яшчэ дзесяць дэсантных суднаў РФ наважыла адправіць у Чорнае мора з Каспійскага. Таму ў выніку ў Чорным моры можа апынуцца больш за 20 караблёў, здольных высадзіць дэсант на поўдні Украіны.
Усе гэтыя вайсковыя манеўры падмацоўваюцца антыўкраінскай істэрыяй расійскіх прапагандыстаў. Працуюць яны па "класічнай" схеме: украінскія нацысты пад кіраўніцтвам ЗША і НАТА нібыта плануюць зладзіць генацыд жыхарам Данбаса, а Расія не можа гэтага дапусціць.
Напрыклад, Маргарыта Сіманьян чарговы раз заклікала "Расію-матухну" забраць Данбас "дадому", а Салаўёў выкручвае мілітарысцкі маразм на максімум: "Украінскі нацызм — беспасярэдні спадчыннік гітлераўскага нацызму. Украіна сёння — абсалютнае зло, якому мы не можам дазволіць існаваць".
Таксама расійскія дзяржаўныя СМІ пачалі актыўна прасоўваць гісторыю пра тое, як беспілотнік УСУ нібыта скінуў выбухоўку ў двор у Данецкай вобласці, у выніку чаго загінуў пяцігадовы хлопчык. Дзіця сапраўды загінула, але ніякіх дронаў там і блізка не было.
Акрамя запісных прапагандыстаў, уключаюцца ў эфір расійскіх ток-шоу і іншыя дзейныя асобы. Так, верхавод баевікоў "ДНР" Дзяніс Пушылін заявіў: "Калі трэба, мы возьмем у рукі зброю. Дзе мы спынімся — ніхто зараз не скажа".
А вось прадстаўнік Пуціна Дзмітрый Пяскоў заклікаў не перажываць праз перадыслакацыю войскаў. "Расія нікому не пагражала і не пагражае. Расійскія ўзброеныя сілы знаходзяцца там, куды іх вырашыла накіраваць ваеннае кіраўніцтва", — кажа ён.
Сутнасць большасці заяў — расіяне хочуць міру, але мы гатовыя даць адпор.
"Дамо адпор усім Балтыйскім флотам, які выпадкова перадыслакаваўся да гэтага часу ў Чорнае мора і стаіць напагатове ў кустах", — з горкай іроніяй апісвае расійскую прапаганду аглядальніца "Новой газеты" Юлія Латыніна.
А вось калі Украіна надумае ісці ў НАТА, то наогул можа спыніць існаванне, пагражаюць у Крамлі.
І хоць Пяскоў і іншыя прадстаўнікі расійскай улады не перастаюць запэўніваць, што Расія нікому не пагражае, а войскі па сваёй тэрыторыі можа перамяшчаць як захоча, краіны Захаду гэтым словам не вераць.
У пачатку красавіка амбасадары НАТА правялі сустрэчу праз абвастрэнне сітуацыі на расійска-ўкраінскай мяжы. Неспакой выказалі ўсе, хто толькі мог, — ад Канады да краін Балтыі. А Злучаныя Штаты паабяцалі падтрымаць Украіну ў выпадку абвастрэння сітуацыі.
2 красавіка Вашынгтон накіраваў сур'ёзны сігнал падтрымкі Кіеву: прэзідэнт ЗША Джо Байдэн правёў першую размову з Зяленскім. Гэтыя перамовы доўга адкладаліся, як выглядае, праз унутраную сітуацыю ва Украіне, але на фоне эскалацыі з боку РФ Байдэн патэлефанаваў Зяленскаму і запэўніў: "Украіна і ЗША стаяць плячо ў плячо".
Таксама заходнія краіны заклікалі Расію адвесці свае войскі ад украінскай мяжы, у прыватнасці, канцлер ФРГ Ангела Меркель папрасіла Пуціна пра гэта ў асабістай гутарцы.
У той жа час, як заявіў міністр замежных спраў Літвы Лінас Лінкявічус, узброеная падтрымка Украіны — адзіны дзейсны спосаб паўплываць на Крэмль.
"Украіне патрэбная падтрымка зброяй (што робіць Турцыя) і бачныя прыкметы салідарнасці (што робяць ЗША, накіроўваючы вайсковыя караблі ў Чорнае мора). Важкія аргументы на сушы і на моры — адзіная зразумелая Крамлю мова", — сказаў ён.
Што да ўзброенай падтрымкі, то Украіна закупляе ў Турцыі ўдарныя беспілотнікі, і гэта выклікае незадаволенасць у Маскве. Таксама нядаўна Зяленскі пабываў з візітам у Турцыі, дзе сустрэўся з прэзідэнтам Рэджэпам Таіпам Эрдаганам. Апошні падтрымаў Украіну, у тым ліку і перспектывы яе сяброўства ў НАТА.
І неяк так здарылася, што пасля гэтай сустрэчы прэзідэнтаў Турцыі і Украіны расійскія ўлады забаранілі авіяпералёты з РФ у Турцыю, у выніку чаго сотні тысяч расіян застануцца без адпачынку на турэцкіх курортах.
Візіт амерыканскіх вайсковых караблёў у Чорнае мора ў Маскве таксама не ацанілі і параілі ім трымацца далей ад анексаванага Крыма.
Аднак самая важная падзея (з пункту гледжання міжнароднай рэакцыі) адбылася 13 красавіка — Джо Байдэн асабіста патэлефанаваў Пуціну, заявіў пра падтрымку суверэнітэту Украіны і выказаў занепакоенасць канцэнтрацыяй расійскіх войскаў ля ўкраінскай мяжы. Таксама ён прапанаваў прэзідэнту РФ сустрэцца ў "трэцяй" краіне для абмеркавання ўсіх праблем у двухбаковых адносінах.
* * *
Яшчэ адна падзея, якая адбылася 13 красавіка і якую варта згадаць, — заява міністра абароны Расіі Сяргея Шайгу. Да гэтага моманту расіяне не давалі адказу на ўсе заклікі растлумачыць, калі ж войскі вернуцца ў месцы пастаяннай дыслакацыі, але цяпер Шайгу заявіў: завяршыць "вайсковыя вучэнні" плануюць праз два тыдні.
Таксама ён заявіў, што раптоўная праверка боегатоўнасці Паўднёвай і Заходняй ваенных акруг звязана з "ваеннай дзейнасцю НАТА". Шайгу ўдакладніў, што за тры тыдні РФ перакінула на заходнія межы два войскі і тры злучэнні ПДВ.
Між тым прэзідэнт Зяленскі запэўнівае, што Украіна гатовая да магчымага расійскага ўварвання.
"З 2014 года мы ведаем, што гэта можа адбыцца кожны дзень. Яны [расіяне. — Рэд.] гатовыя, але і мы гатовыя, таму што мы на сваёй зямлі", — сказаў ён.
У пачатку красавіка кіраўнік дзяржавы наведаў пазіцыі ўкраінскага войска на Данбасе, каб падтрымаць баявы дух вайскоўцаў. А Служба бяспекі Украіны пачала маштабныя антытэрарыстычныя вучэнні ў Харкаўскай вобласці, якая мяжуе з Расіяй.
Каб сачыць за галоўнымі навінамі, падпішыцеся на канал Еўрарадыё ў Telegram.
Мы штодня публікуем відэа пра жыццё ў Беларусі на Youtube-канале. Падпісацца можна тут.