Выбарчы ўчастак у будынку тэарэтычнага ліцэя імя Георге Асакі ў Кішынёве, Малдова, 24 Травень 2019 года/”Громадское”
Еўропа або Расія? Куды ісці і з кім супрацоўнічаць? Гэтая дыскусія існуе ў малдаўскім грамадстве апошнія 30 гадоў. І падчас парламенцкіх выбараў яна яшчэ больш абвастрылася. Парламенту ў гэтай краіне належыць уся рэальная ўлада, а роля і функцыі прэзідэнта даволі абмежаваныя. 24 лютага Малдова выбірала новых дэпутатаў — упершыню па змяшанай сістэме. Пра тое, чаму частка людзей настальгуе па СССР, а іншыя хочуць далучыцца да Румыніі — у рэпартажы “Громадского”.
— Ах, калі наша партыя выйграе, зробіць усё так, як раней! — настальгічна уздыхае пенсіянерка Марытана, якая раздае на вуліцы агітацыйную прадукцыю сацыялістаў.
— Як раней — гэта калі?
— Ну як, калі ў нас было 16 рэспублік! Тады ўсе жылі ў міры, згодзе і любові.
Марытана памыляецца: савецкіх рэспублік на самай справе было 15. У часы СССР яна працавала эканамісткай. Калі чуе, што мы з Украіны, кажа, што па тэлевізары ў Малдове часта распавядаюць страшныя рэчы пра "бандэраўцаў, якія могуць пабіць з-за рускай мовы".
"І нам тут у Малдове не даюць размаўляць па-руску! Хочуць, каб усе абавязкова размаўлялі толькі на румынскай. Але румыны і малдаване — дзве розныя нацыі. У нас нават менталітэт розны. Мы ветлівыя, спагадлівыя, а румыны больш жорсткія. Яны не паважаюць іншых людзей, яны сябе не паважаюць. І наогул, я лічу, што малдаване — самыя лепшыя людзі на планеце".
Аліна Раду, галоўны рэдактар выдання “Ziarul de garda”, тлумачыць: такія настроі ў вялікай часткі насельніцтва ў асноўным з-за ўплыву расійскай прапаганды, якой у Малдове шмат.
"У нас ёсць рускамоўнае насельніцтва і румынамоўнае насельніцтва. І рускамоўныя ў асноўным глядзяць расійскія каналы, таму што тут толькі гэтыя каналы транслююць на рускай. Штодня там гучаць пагрозы, што калі мы не будзем сябраваць з Расіяй, то ўсе цэрквы разбураць, усе ператворацца ў геяў, — вы самі цудоўна ведаеце гэтую рыторыку. Што сюды прыедуць сірыйцы, і з намі адбудзецца нешта дрэннае, калі мы будзем сябраваць з Еўропай".
Пакуль гутарым з Марытанай, да яе агітацыйнага намёта падыходзіць мужчына.
— Скажыце, а колькі будзе каштаваць газ, а? Ваш прэзідэнт [Ігар] Дадон сказаў, што заплаціць усе даўгі. Ці не заплаціць?
— Мы ўсё ўсім заплацім!
— Вядома! У нас жа мора грошай, праўда? Нам жа няма куды іх падзець! Паглядзіце, людзі жабруюць на вуліцы, ім няма чаго есці, — мужчына ківае ў бок бабулі, якая стаіць насупраць і просіць міласціну. — А вы тут макулатуру раздаяце. Усіх вашых палітыкаў трэба пасадзіць у турму! Адны злачынцы, разам з вашым прэзідэнтам!
Марытана выслухоўвае гнеўны маналог у свой адрас і моўчкі чакае, пакуль мужчына сыдзе.
"А што мне з ім сварыцца? Бессэнсоўна. Напэўна, яго толькі што выпусцілі з псіхлячэбніцы. Нармальным людзям не трэба тлумачыць, як мы будзем выконваць абяцанні. Мы сказалі, што будзе ўсё добра, значыць усё так і будзе! Не вер нікому — галасуй за зорку!"
Традыцыйныя праціўнікі сацыялістаў на працягу многіх гадоў у Малдове — дэмакраты. На гэтых выбарах іх метады агітацыі даволі падобныя. Толькі колер уніформы у агітатараў іншай — сіні. Дэмакратычную партыю кантралюе самы багаты малдаўскі алігарх — Улад Плахатнюк. Дэмакраты былі пры ўладзе апошнія восем гадоў. Але нягледзячы на праеўрапейскія заявы, з увасабленнем сапраўдных еўрапейскіх каштоўнасцяў у партыі мала агульнага.
"Усё правасуддзе, суды, пракуратуру і паліцыю кантралюе дзеючая ўлада. Рашэнні ва ўрадзе прымаюцца ў інтарэсах Улада Плахатнюка, — кажа Аліна Раду. — Уся палітыка залежыць ад аднаго алігарха".
"Мы з 2009 года кажам пра еўраінтэграцыю, а жывём так жа, можа, нават і горш, — дадае Крысціян Жардан, рэдактар іншага СМІ, Unimedia. — І слова "праеўрапейскі" страціла для людзей сваю прывабнасць. Хоць, напэўна, у кожнага ёсць сям'я ў Еўропе, паколькі многія эмігравалі за мяжу, асабліва пасля “бязвізу”, але людзі стаміліся ад гэтага. А сацыялісты і прарасійскія рухі больш дысцыплінаваныя".
Пакуль размаўляем, на калені Крысціяна заскоквае плямісты кот, які жыве ў іх рэдакцыі. Ката клічуць Жопа. Самі журналісты жартуюць: "Назвалі яго ў гонар палітычнай сітуацыі ў Малдове".
Карупцыя і залежнасць ад алігархаў — вялікая праблема для Малдовы. Перад выбарамі па ўсім Кішынёве расклеілі постары з калажам, дзе асноўныя палітыкі намаляваныя клоўнамі-марыянеткамі Улада Плахатнюка. Сярод іх — яшчэ адзін алігарх Ілан Шор, у якога ёсць ўласная партыя. Суд прызнаў яго вінаватым у крадзяжы мільярда долараў з малдаўскага банка, аднак Шор падаў апеляцыю, а значыць, пакуль што можа балатавацца ў парламент. Акрамя гэтага, людзі ў Малдове ведаюць Шора яшчэ і дзякуючы развіццю яго роднага горада Архэй, размешчанага недалёка ад Кішынёва. Там ён нават пабудаваў вялікі парк забаў, "малдаўскі Дыснэйлэнд". Над назвай доўга не думаў: назваў яго Архэйлэндам.
Частка насельніцтва сапраўды бачыць у Шоры калі не бога, то як мінімум паспяховага бізнесмена, які ператворыць Малдову ў квітнеючую і багатую краіну. Так, як ён калісьці зрабіў са сваім горадам.
"Гэта ўсё казкі пра скрадзены мільярд! — махае рукой таксіст Аляксей. Як і большасць малдаўскіх таксістаў, ён валодае глыбокімі ведамі ў паліталогіі, гісторыі, сацыялогіі і геапалітыцы. — Калі б ён скраў грошы, то ўжо б сядзеў. Яго не пасадзілі, значыць, усё чыста. Паглядзіце, колькі ён у Архэі зрабіў! Грамадскі транспарт, дарогі, парк забаў пабудаваў. Людзі задаволеныя! Я не ведаю, як там у вас ва Украіне, але я сабе думаю так: карупцыя ёсць паўсюль, але пры ёй можна даць жыць людзям. Калі ў мяне ёсць што есці, калі мае дзеці апранутыя і мяне ніхто не чапае, навошта мне цікавіцца палітыкай, праўда? Алігархі — не алігархі, для мяне розніцы няма".
Альтэрнатывай алігархам з'яўляецца блок ACUM (у перакладзе з румынскай мовы — "Сёння") — праеўрапейская апазіцыя, якая раней не ўваходзіла ў парламент. Дваццацігадовы студэнт Яўген Сінчэвічы — сярод тых, хто дапамагае палітыкам з агітацыяй. За дзень да выбараў валанцёры збіраюцца ў адным са спальных раёнаў Кішынёва і запісваюць на відэа агітацыйную песню на матыў "We will rock you" Queen. Пасля гэтага разбягаюцца па раёне — ходзяць па дамах і пакідаюць у дзвярах агітацыйныя ўлёткі.
Сярод кандыдатаў ACUM шмат уніаністаў — гэта значыць прыхільнікаў аб'яднання Малдовы і Румыніі ў адну дзяржаву. Парадаксальна, але гэтая ідэя даволі папулярная сярод празаходніх малдаван. Яўген — адзін з такіх.
"Па-першае, я сябе адчуваю еўрапейцам. Пасля я румын, і пасля ўжо — малдаванін, — распавядае хлопец. — Малдова была часткай Румыніі, але пасля руска-турэцкай вайны наш рэгіён аддалі Расійскай імперыі [фармальна краіна пад назвай Румынія з'явілася пазней — у 1877 годзе, пасля аб'яднання княстваў Валахія і Малдавія. Зрэшты, у склад апошняй тэрыторыя сучаснай Рэспублікі Малдова ўжо не ўваходзіла — рэд.]. У гэты час праводзілася русіфікацыя, і потым сваю лепту ўнёс СССР. Калі вы будзеце 200 гадоў пад Расіяй, культура, хочаш не хочаш, але трансфармуецца. Але нягледзячы на гэта, мы з румынамі — адзін народ, і павінны калісьці аб'яднацца. Але гэтае аб'яднанне павінна быць прагматычным і толькі пры наяўнасці кансэнсусу ў грамадстве".
“Але гэта азначае страту суверэнітэту”, — кажам мы яму.
“Суверэнітэт сам па сабе нічога не дае. Паколькі мы маленькая краіна, якая не можа існаваць без дапамогі Еўропы ці Расіі, мы з кімсьці павінны аб'яднацца. Гэта трэба прызнаць. Для мяне найбольш лагічным варыянтам з'яўляецца аб'яднанне з Румыніяй. Але з гэтым спяшацца не трэба. Няхай цяпер людзі прывыкаюць, і калі будуць гатовыя — тады пра гэта пагаворым”, — працягвае Яўген.
На актывізм Яўгена натхніла перадвыбарчая кампанія 2016 года ў ЗША — у той час хлопец вучыўся па абмене ў Пенсільваніі. Пасля гэтага вырашыў вярнуцца дадому, каб развіваць сваю краіну: "Калі я быў там, убачыў, наколькі моладзь актыўная ў палітыцы. Мне стала цікава, чаму ў нас у Малдове гэтага няма, і колькі б можна было змяніць, калі б больш добрых людзей было ў палітыцы".
У хлопца ёсць выразны адказ на тое, якіх менавіта змен ён чакае: "Для мяне самае важнае — давер да правасуддзя. Каб я быў упэўнены, што калі я іду ў суд і я маю рацыю, то я яго выйграю. Напрыклад, калі я хачу адкрыць бізнес, або хачу проста жыць у бяспецы, павінен быць упэўнены, што у нас непадкупныя суды, а злачынцы будуць пакараныя".
Выбары ў Малдове адбыліся з парушэннямі. Партыі масава звозілі аўтобусамі на ўчасткі людзей з Прыднястроўя, якім, паводле звестак назіральнікаў, далі дакладныя ўказанні, за каго галасаваць. У рэшце рэшт, у новы малдоўскі парламент увайшлі ўсе чатыры асноўныя сілы: сацыялісты, дэмакраты, ACUM і партыя Ілана Шора.
Пасля падліку ўсіх галасоў раніцай у аўторак, Цэнтральная выбарчая камісія Малдовы абвясціла вынікі парламенцкіх выбараў: у выніку галасавання па нацыянальнай акрузе 31,15% галасоў набрала Партыя сацыялістаў, 26,84% — апазіцыйны блок ACUM, 23,62% — Дэмакратычная партыя Малдовы і 8,32% — партыя "Шор". Астатнія партыі не пераадолелі 6-працэнтны бар'ер.
Па прагнозах экспертаў, сацыялісты атрымаюць 35 месцаў у парламенце, дэмакраты — 30, прадстаўнікі блока ACUM — 26 месцаў, а партыя "Шор" — 7 месцаў; яшчэ тры месцы застануцца за незалежнымі дэпутатамі.
Ні адной з партый не ўдалося атрымаць 51 месца, таму ім прыйдзецца дамаўляцца аб фарміраванні кааліцыі. Эксперты прадказваюць, што гэта будзе няпроста. Калі палітыкі не дамовяцца на працягу трох месяцаў, парламент будзе распушчаны і ў краіне прызначаць новыя выбары.
To see this content visit the full version of this page.