Палаткавы фуд-корт на Кастрычніцкай / Раман Пратасевіч, euroradio.fm
Аўтарская калонка Аляксея Карпекі.
Забрэндаваныя піўзаводам "Аліварыя" палаткі. Рэкі разліўнога піва. Перапёлкі на ражнах. Шашлык. Тусовочную вуліцу Кастрычніцкую ахутаў чад гулянкі. Што стала з нашым утульным еўрапейскім раёнчыкам?
У дзень адкрыцця Еўрапейскіх гульняў, без аб'яўлення вайны і высылкі паслоў, па загадзе Ленінскай адміністрацыі на вуліцы Кастрычніцкай былі ўстаноўлены гандлёвыя палаткі. Спярша драўляныя лыжкі, выгаблеваныя з дрэва АК і ПКШ, валёнкі, трыкатаж выклікалі хвалю істэрычнага смеху і жартаў. Гандлёвы пункт ТАА "Камволь" стаў асобнай славутасцю. Але амаль адразу мясцовая супольнасць перайшла ў рэжым шоку, заломвання рук і стагнання.
Публікацыі ў СМІ толькі падагрэлі тое, што адбываецца. Тэксты выходзяць з загалоўкамі адзін лепшы за іншы: "Вуліца Кастрычніцкая стала выглядаць вельмі па-дурному", "ОМГ! Паглядзіце, што зрабілі з тусовачнай Кастрычніцкай (нікому не падабаецца)" , "На хіпстарскай Кастрычніцкай паставілі палаткі з таварамі: выглядае як рынак у аграгарадку" і гэтак далей.
Пасля інфармацыйнай атакі пункты з адзеннем і сувенірамі ўсё-ткі прыбралі. Застаўся толькі палаткавы фудкорт. І асадачак.
Вуліца Кастрычніцкая абжывалася нясмела, не спяшаючыся. Спатрэбілася практычна дзесяць гадоў, каб на месцы прамзоны, дзе рабочыя пасля змены прыбухвалі каля крамы "Крышталь", з'явіўся "модны" і "еўрапейскі" раёнчык. "Жыхары" Кастрычніцкай убачылі сітуацыю з палаткамі прыкладна так: мы ўладкоўвалі вуліцу, стваралі антураж і атмасферу, малявалі графіці, будавалі тут, далей ад афіцыёзнага Мінска і самаўпраўства ўлад, сваю "маленькую Еўропу". І тут — на табе. Калі ў вуліцы з'явілася рэпутацыя і вядомасць, гэтым вырашылі скарыстацца чыноўнікі. У загадным парадку, ні з кім не раячыся, яны "захапілі" вуліцу.
Практычна ўсе стагнанні зводзіліся да адной думкі: у нас быў свой Бруклін, але, як заўсёды, улады ператварылі яго ў "Дажынкі". Ці бываў чалавек, што гаворыць гэта, у Нью-Ёрку? Ці бачыў ён той Бруклін? Сумнеўна. Але вобраз яго жыве ў сэрцы.
Яшчэ адна думка: дзе і як мы цяпер будзем паказваць еўрапейцам, што мы таксама еўрапейцы? Чалавек, які задае такое пытанне, нават не разумее, што ўжо праваліўся на гэтым экзамене.
Вуліца Кастрычніцкая — гэта такі фантом. Мінскі міф пра Еўропу. Тое, як мы яе сабе ўяўляем. Зборны вобраз. Так, з выгляду ўсё падобна на кластар у раёне гданьскіх верфяў і іншыя постіндустрыяльныя еўрапейскія раёны. Але ўнутры... Унутры мы ўсё тыя ж закамплексаваныя беларусы, якія баяцца, што замежнікі ўбачаць наш "беларускі трэш" і ўсё пра нас зразумеюць. Зразумеюць тое, што мы так старанна хаваем ад усіх, і ў першую чаргу ад саміх сябе.
Адразу пасля "інтэрвенцыі" перад людзьмі ўсталі пытанні: ці трэба ставіцца да таго, што адбываецца, па-звярынаму сур'ёзна або дапускаюцца жарты? Ці патрабаваць неадкладна прыбраць убогія палаткі або спрабаваць іранічна абыграць тое, што адбываецца? Ці ўступаць ва ўзаемадзеянне з інтэрвентамі і праславіцца як калабарант ці ўчыніць ціхі партызанскі супраціў?
"Модная" і "еўрапейская" вуліца, якая старанна выбудоўваецца тымі, хто ўцякае ад усёабдымнай і ўсёпранікальным беларускай рэчаіснасці, забуксавала і зламалася ад невялікага ўмяшання пары дзясяткаў "класічаскіх" намётаў. Умяшання часовага і даволі эфемернага.
Ніхто не выганяў модных хлопчыкаў і дзяўчатак з іх кафэ і бараў. Ніхто не закрываў установы. Проста ў нейкі момант "ідэалагічна" і "эстэтычна" чужы для кастрычніцкай супольнасці элемент уварваўся ў іх далікатнае ёгуртавае асяроддзе.
І вось тут жарты скончыліся. Іронія сёння не ў пашане, а інклюзія патрэбна толькі для сваіх. Аказалася, што не так ужо і проста іранічна ўсё абыгрываць. Што не так ужо і проста спрабаваць рэалізаваць памяркоўнасць і сацыяльную інклюзію, калі прадстаўнікі іншых груп табе візуальна і эстэтычна непрыемныя.
Вядома, многіх абурае, што гэта не нізавая, не грамадская ініцыятыва, якая ідзе ад людзей, а адміністрацыйная "прыказалаўка". І хай Кастрычніцкая — месца грамадскае, але яна прадугледжвае нейкае эстэтычнае адзінства. Ды і ў рэшце рэшт: перад замежнікамі сорамна. Бо раней можна было паказаць еўрапейцу Кастрычніцкую, каб той зразумеў, што мы таксама еўрапейцы. А цяпер вось не атрымаецца. Шашлыкі-с.
Кастрычніцкую ў аснове сваёй стваралі людзі, што беглі ад усяго таго, што адбываецца ў краіне. Гэта носьбіты іншай культуры спажывання: людзі, якія выбіраюць бары, а не палаткі з разліўным півам, стэйк і бургер, а не шашлык. Яны ігнаруюць дзяржаўныя святы і ініцыятывы, не з'яўляюцца ў цэнтры падчас адміністрацыйных гулянняў. Яны наогул імкнуцца паменш кантактаваць з дзяржавай. Але шашлык наносіць удар у адказ.
І вось ужо бяскрыўдныя (і, што граху таіць, паўпустыя) палаткі, часова размешчаныя на тваёй улюбёнай "тусовачнай" вуліцы, кідаюць цябе ў татальную фрустрацыю і сеюць паніку. Там, дзе ты яшчэ нядаўна наварочваў фалафель і адчуваў сябе "як у Берліне", раптам усё тая ж Беларусь, ад якой ты так стараўся вызваліцца. Блакада працавала толькі ў адзін бок. Ты можаш па кроплі выціснуць з сябе Беларусь, але Belarus has you.
Вядома, шашлык — гэта толькі сімвал "беднай" культуры спажывання. Я б назваў яе "плебейскай", калі б гэта не лічылася абразлівым. Сімвалічны капітал у шашлыку значна ніжэйшы, чым у стэйка. А ў яго спажыўца зусім іншы культурны бэкграўнд.
Пры гэтым шашлык не назавеш таннай ежай. Гэта ежа для святаў і выхадных на прыродзе, не штодзённая гарадская ежа. Многія людзі прыходзяць на гарадскія святы менавіта дзеля яго. Падрумянены, злёгку падгарэлы, ён прытаміўся на шампуры ў куце мангала.
І гэты элемент, вядома ж, чужы "еўрапейскай" вуліцы, бо мясцовая супольнасць аддае перавагу "еўрапейскай" ежы, няхай гэта будзе фалафель, сэндвіч або шаўрма. Якія па сутнасці сваёй уяўляюць з сябе такі ж нізкапробны фаст-фуд, але лепш прасунутыя маркетынгам.
Пры гэтым варта сказаць, што Кастрычніцкая выцясняе чужыя элементы. Тут няўтульна знаходзіцца ўсім, хто "не такі". Працуе ахоўны механізм, які адсейвае лішніх людзей. Звярніце ўвагу: як шмат на гэтай вуліцы людзей 30+? І чаму тым, хто старэйшы, так няўтульна там знаходзіцца? А прадстаўнікі іншых сацыяльных слаёў? Як часта вы тут сустрэнеце людзей іншага дастатку і культурнага асяроддзя? Шмат каму банальна непрыемна знаходзіцца там, адчуваючы чужасць навакольнай прасторы.
Умяшанне адміністрацыі ў жыццё маленькай адасобленай вулачкі падымае пытанне палітычнага. Унутраныя эмігранты, якія намагаюцца як мага менш кантактаваць з навінавым парадкам Беларусі, лічаць, што знаходзяцца "па-за палітыкай". Але з'яўленне палатак павінна было іх абразуміць. І пераканаць у тым, што яны не змогуць адгарадзіцца ад "палітычнага", як бы ні стараліся.
Межы маленькай бурбалкі "ўнутранай Еўропы" хісткія і недаўгавечныя. Любое ўмяшанне звонку лопае эфемерную перашкоду. Што і адбылося. Сёння яны без папытання ўварваліся са сваімі палаткамі на "нашу" вуліцу, а заўтра? І халодны пот ад усведамлення.
Страх перад замежнікам, што ён убачыць "ГЭТА". Гэты аргумент усплывае тут і там. Вось раней у нас была прыгожая вуліца, якую не сорамна паказаць замежніку, а цяпер? Прыводзіць яго сюды, каб ён убачыў увесь гэты ідэалагічна правільны трэш? Каб ён яшчэ крый божа не падумаў, што мы нейкія варвары, саўкі, а зусім не еўрапейцы? Душок каланіяльнай траўмы ад такіх слоў.
Асабіста я з усёй іроніяй гатовы прызнаць, што гэта найлепшая "мастацкая" інтэрвенцыя 2019 года. Палаткі на Кастрычніцкай выкрылі столькі праблем, колькi не выкрываў ні адзін перформанс у Беларусі. Сумняваюся, што ў гэтым годзе мы ўбачым хэпенінг лепшы, чым гэты.
Пара дзясяткаў палатачак з лёгкасцю паказала няздольнасць адэптаў "моднай Еўропы" іранічна пераасэнсоўваць і аператыўна працаваць з новым кантэкстам. Паказала траўмы і заломы ўнутраных эмігрантаў, якія ўцякаюць ад гнятлівай прысутнасці ўладаў і беларускай рэальнасці.
Асноўная публічная рэакцыя: звярыная сур'ёзнасць і бесперапынны плач у медыя. Не кажучы ўжо пра каланіяльны і правінцыйны заскок "што пра нас падумаюць замежнікі".
І пакуль людзі абмяркоўваюць у модных галерэях "інклюзіўнасць" Кастрычніцкай для людзей з адмысловымі патрэбамі, гэтыя ж самыя людзі ў іншы час адмаўляюць цэлым сацыяльным слаям па-свойму атрымаць асалоду ад Кастрычніцкай, забараняючы змешваць умоўны "элітны" крафт з "плебейскім" шашлыком. Па сутнасці, адкідаючы магчымасць сацыяльнай і культурнай інклюзіі.
Сучаснае мастацтва? Смактацб. Бог стварыў Ленінскую адміністрацыю.